ปฏิจจสมุปบาท (หรือเรียกอีกอย่างหนึ่งว่า อิทัปปัจยตา) เป็นกฎธรรมชาติที่สร้างระเบียบแบบแผนให้กับโลกและชีวิต
กฎนี้มีอยู่เองโดยไม่มีใครสร้างหรือบัญญัติมันขึ้นมา พระพุทธเจ้าเพียงแต่ทรงค้นพบกฎนี้ และประกาศให้แก่ชาวโลกเท่านั้น ดังมีพระพุทธพจน์แสดงว่าตถาคตทั้งหลาย จะอุบัติหรือไม่ก็ตาม ธาตุ (หลัก) นั้นยังคงมีอยู่ เป็นธรรมจิติ
เป็นธรรมนิยาม คือหลักอิทัปปัจจยตา ตถาคตตรัสรู้เข้าถึงหลักนั้นแล้วจึงบอกแสดงวางเป็นแบบ ตั้งเป็นหลักเปิดเผยแจกแจงทำให้เข้าใจง่ายและตรัสรู้ จงดูซิ " นอกจากนี้ปฏิจจปสุมปบาทยังเป็นหลักธรรมที่สำคัญยิ่งเพราะแสดงถึงสัจจะที่มีอยู่โดยสามัญดังมีพุทธวจนะรับรองเอาไว้ว่า ผู้ใดเห็นปฏิจจสมุปบาท ผู้นั้นย่อมเห็นธรรม ผู้ใดเห็นธรรม ผู้นั้นย่อมเห็นปฏิจจสมุปบาท" จะเห็นได้ว่าการประจักษ์แจ้งในวงจรการเกิดขึ้นแห่งปฏิจจสมุปบาทเท่ากับการเห็นความจริงซึ่งการเห็นความจริงนี้เองทำให้ผู้นั้นหลุดพ้นจากห้วงทุกข์ทั้งปวง